Collectie-item
Dubbelportret Prins Willem van Oranje en Anna Paulowna, 1816
Instelling/bron: Stadsmuseum Tilburg
Kort nadat in 1816 in St. Petersburg het huwelijk tussen kroonprins Willem en Anna Paulowna was voltrokken, werd het echtpaar door de schilder Jan Willem Pieneman (Abcoude 1779 - Amsterdam 1853) geschilderd. Pieneman werd in 1820 benoemd tot directeur van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Amsterdam en van 1844 tot 1847 was hij directeur van het Rijksmuseum. Aanvankelijk leek niets erop te wijzen dat Pieneman zo’n succesvolle carrière in de kunstwereld tegemoet zou gaan. Toen hij nog geen twee jaar oud was, overleed zijn vader, tuinman Claas Pieneman. In later jaren, toen moeder Pieneman concreter over de toekomst van haar zoon na moest denken, leek een loopbaan in de handel haar de meest veilige keus. Maar Pieneman had andere wensen: hij wilde kunstenaar worden. In de leer gaan bij een behangselschilder bleek een acceptabel compromis te zijn. Dan kon hij in ieder geval altijd nog een schilderswinkel beginnen. Dat bleek niet nodig te zijn. In 1794 schrijft Pieneman zich in bij de Amsterdamsche Teekenacademie. Als schilder richt hij zich aanvankelijk op het schilderen van landschapsstukken, maar rond 1805, het jaar waarin hij aan de Artillerie- en Genieschool in Amersfoort gaat doceren, ontwikkelt hij zich in andere richtingen. In de jaren 1816-1820 was Pieneman aangesteld als onderdirecteur van het Koninklijke Kabinet van Schilderijen in Den Haag. Ondertussen had hij zich ontwikkeld tot een vooraanstaande, zo niet de meest vooraanstaande, schilder van historiestukken die ons land kende. Zo had koning Willem I in 1814 al verschillende ‘Pienemans’ aangekocht. “[Niets] was natuurlijker”, zo schrijft kunsthistoricus Jan Knoef, “dan dat, wanneer de Amsterdamsche Teekenakademie in een rijksinstelling omgezet wordt, hij ook de geroepene geacht wordt om het hoogste officieele onderwijsambt, dat het land kende, te bekleeden, de functie van 1e directeur der, nu Koninklijke, Akademie van Beeldende Kunsten, waartoe hij in 1820 wordt aangewezen.”
Het schilderij werd in 1816 al in Amsterdam tentoongesteld op de 'Tentoonstelling der kunstwerken van levende Nederlandsche meesters'. De anonieme kunstredacteur J.H.S. H. schreef in 1816 in 'Vaderlandsche Letter-Oefeningen […]': ‘Men zegt, dat het Vorstelijk Paar in dit schilderij behagen schept, en dat hetzelve naar Rusland bestemd is. Wij vonden het teeder en met veel smaak behandeld. De Kunstschilder laat er eene plaat van vervaardigen, en heeft daartoe eene genoegzame aanmoediging door ruime inteekening’.
Die gravure, vervaardigd door Philippus Velijn (1787-1836) is in drievoud aanwezig in de Stadscollectie [SMT00971 tot en met SMT00973]. In deze collectie bevindt zich ook een sepiatekening van J.W. Pieneman van prinses Anna-Paulowna, uitgevoerd als borstbeeld, het gelaat naar rechts. Gezien de grote gelijkenis van dit portret met haar afbeelding op het dubbelportret, betreft het hier hoogstwaarschijnlijk een voorstudie. [zie SMT00024].
Het dubbelportret dat hij van de latere koning Willem II en zijn echtgenote maakte, werd in 1939 door de gemeente Tilburg voor f 144,- gekocht op de veiling A.J. Huffel’s Antiquariaat in Utrecht. Het was afkomstig uit de collectie van kasteel Sypesteyn bij Loosdrecht en is dus kennelijk nooit in Rusland terecht gekomen.
Op het schilderij (olieverf op paneel 34,5 x 30 cm) is de prins afgebeeld met onder andere het grootlint en het kruis van de Militaire Willemsorde en de keten van de Orde van het Gulden Vlies. Links op de achtergrond staat op een zuil een putto die twee aan een koord bevestigde wapenschilden staande houdt; het linker is dat van de Prins van Oranje, en rechts daarvan het wapenschild van prinses Anna Paulowna.
Behalve dit dubbelportret van kroonprins Willem en Anna Paulowna vervaardigde Pieneman ook het schilderij van de Prins van Oranje bij de overgave van Hasselt. Dit uit 1831 stammende werk bevindt zich eveneens in de Stadscollectie Tilburg [SMT00004].
Het dubbelportret behoorde tot de vijf topstukken uit de Stadscollectie Tilburg die in 2013-2014 deel uitmaakten van de reizende tentoonstelling ‘Willem II. De koning en de kunst’ (De Hermitage St. Petersburg, Dordrechts Museum en Musée Vauban Luxemburg). [RP]
Depot105