Collectie-item
Norbertuspenning, vervaardigd ter gelegenheid van de restauratie van de Norbertijnenpoort, Goirkestraat, 1984
Instelling/bron: Stadsmuseum Tilburg
Voorzijde: frontaal afgebeeld de zogenaamde ‘Norbertuspoort’, gezien vanaf de Goirkestraat. In de poortopening het jaartal ‘1724’ (bouwjaar); omschrift: ‘NORBERTIJNENPOORT RESTAURATIE (…) 1984’; links een bladetak. Keerzijde: staande, frontaal afgebeeld St. Norbertus (ca. 1080-1136); in zijn uitgestoken rechterhand een monstrans houdend, het gezicht naar rechts gewend. Aan zijn voeten, waar traditiegetrouw de ketter Tanchelm wordt afgebeeld als vertreden worden door de Heilige, is het wapen van Tilburg aangebracht. Omschrift: ‘1134 (…) 1984 NORBERT VAN GENNEP (…) NORBERTIJNEN IN / NEDERLAND’. Het omschrift behoort gelezen te worden als ‘Norbert van Gennep / 1134 1984 Norbertijnen in Nederland’.
De penning is uitgegeven bij gelegenheid van het 850e sterfjaar van Norbertus van Gennep, stichter der Norbertijner orde, en 750 jaar Norbertijnen in Tilburg. Uitgever is de Stichting Restauratie Norbertijnerpoort in Tilburg. De opbrengst was ten behoeve van de restauratie. De uitgifte was op 6 oktober 1984 bij de opening van de tentoonstelling ‘Tussen Tongerlo en Berne’ in de Goirkese kerk (samengesteld door Gemeentearchief Tilburg).
In de Stadcollecties bevinden zich twee edities van deze penning. Het kleinste exemplaar (doorsnede 6,5 cm) is geslagen van roodkoper in een oplage van 2.000 stuks; het grootste exemplaar (doorsnede 7,5 cm) is gegoten in brons in een oplage van 100 stuks. De ontwerper is de bekende Nederlandse beeldhouwer Daniël Cornelis (Niel) Steenbergen (Steenbergen 1911 – Oosterhout 1997). De penning vormt deel III in de reeks ‘Grote Europese Ordestichters’ (I: Benedictus Pater Europae, 1980; II: Franciscus, 1982).
In 1120 stichtte Norbertus van Gennep, ook wel Norbertus van Xanten genoemd, de kloosterorde der norbertijnen (premonstratenzers). Vanwege hun witte habijt worden ze in de volksmond ook aangeduid als ‘Witheren’. Tussen de norbertijnen en Tilburg bestaat een eeuwenoude band, want vanaf 1232 werd vanuit de Abdij van Tongerlo het ‘patronaatsrecht’ (benoemen van een pastoor) der kerk van West-Tilburg aan hen verleend. Deze zielzorg zouden zij hier tot 1832 vervullen. In dat jaar overleed Evermodus Duchamps, de laatste norbertijn in Tilburg en de bouwpastoor van de huidige Heikese kerk. Desondanks bleef de norbertijnse spiritualiteit nog lang in Tilburg bestaan. Dit gebeurde mede dankzij de lekenbeweging De kwezels van Nobertus, die zich onder meer elk jaar op de sterfdag van Norbertus (6 juni) verzamelden bij het beeld van de heilige in de Mariakerk op De Heikant (De Schans). De laatste kwezel overleed vlak voor de Tweede Wereldoorlog. Omdat de toenmalige bisschop, mgr. Wilhelmus Marinus Bekkers, geconfronteerd werd met de naoorlogse stadsuitbreidingen, had hij geestelijken nodig voor de zielzorg en het bouwen van kerken. Hij vond de oplossing bij de kloosterorden waar hij gemakkelijk aan personeel kon komen. Zo gingen de kruisheren zich bekommeren om de wijk-parochie Wandelbos en de paters van de Heilige Familie om Broekhoven. In 1964 keerden de norbertijnen terug naar Tilburg om de zielzorg in de Heikant op zich te nemen. Ze vestigden zich in de priorij op De Schans. Deze priorij is het tweede huis van de Abdij van Berne, het centrum van de norbertijnse beweging in Nederland.
Aan de geschiedenis van deze orde in Tilburg herinneren nog diverse objecten, zoals de Tongerlose Hoef, de Norbertijnenpoort en beelden van Sint Norbertus, onder meer in de Mariakerk. In 2013 werd Denis Hendrickx, die tientallen jaren betrokken was bij de priorij op De Schans en ook jarenlang voor de PPR in de Tilburgse gemeenteraad had gezeten, gekozen tot abt van Berne.
In 1718 werd op initiatief van de Abdij van Tongerlo (norbertijnen) begonnen met de bouw van een pastorie op 't Goirke (Goirkestraat). Volgens de toenmalige bouwbeschrijving werd er in dat jaar ook een stenen toegangspoort opgetrokken. Dit entreegebouw, nu bekend als Norbertijnenpoort, deed na de verbouwing van de pastorie in 1724 ook dienst als doophuisje. In 1928 werd de oude pastorie gesloopt om plaats te maken voor een nieuwe. Om onbekende redenen bleef bij die sloop de Norbertijnenpoort gespaard. Nadien stond het gebouwtje er bijna zestig jaar onopvallend bij en raakte het danig in verval.
In 1984 kwamen enkele Tilburgers bijeen om dit bijzondere voorbeeld van cultureel erfgoed te restaureren. Hiervoor werd de Stichting Restauratie Norbertijnenpoort opgericht. Om het benodigde geld te verkrijgen, vervaardigde Niel Steenbergen in opdracht een herdenkingspenning in twee uitvoeringen. De verkoop hiervan viel echter tegen en bovendien zorgden de productiekosten voor extra financiële problemen. In 1986 werd subsidie van de provincie en de gemeente verkregen, maar ook dit bleek niet voldoende. Na onder meer een penningenactie kreeg in 1988 de restauratie alsnog gestalte. Het gebouwtje zelf werd verbouwd volgens een plan van Noud Heerkens. Het beeld van Sint Dionysius in de nis van de Norbertijnenpoort werd gerestaureerd door Hans Claesen. Tegenwoordig geeft een van de oudste monumenten in de stad toegang tot een stadspark achter de Goirkestraat. [RP]