Kennismaking met Isabella en Pontius
Isabella Clara Eugenia (1566-1633) was de strenge regentes van de Spaanse Nederlanden. Samen met haar man Albrecht van Oostenrijk regeerde ze van 1598 tot 1621, toen Albrecht overleed. Na de dood van haar man kreeg de regentes een demotie van vorstin naar landvoogdes. Die rol vervulde ze nog tot haar dood in 1633. In 1625 werd Breda door Ambrogio Spinola veroverd. Kort daarna bracht Isabella een bezoek aan de stad. Ook werd het Turfschip van Breda in brand gestoken. De overname van Breda was een van Isabella's grootste prestaties.
Vanaf 1621 stond de Vlaams schilder Peter Paul Rubens (1577-1640) als raadsman Isabella bij. In die periode schilderde hij een portret van haar. Zijn leerling Paulus Pontius (1603-1658) gebruikte het portret als inspiratie voor een gravure.
Aartshertogin Isabella bezoekt het beleg van Breda in 1625. (Bron: Peter Snayers, 1628, Museo Nacional del Prado)
De vrome landvoogdes
In deze gravure van Paulus Pontius is Isabella, net als op het werk van Rubens, als non te zien. Ze draagt hier het habijt van de Orde van Fransiscus, of de Orde der Clarissen om precies te zijn. Het is een vrome afbeelding, waarbij de gelovige autoriteit van de regentes centraal staat. Toch heeft Pontius het een en het ander toegevoegd. Boven aan de gravure leest men ‘providentia augusta ut serves vincis’, wat ‘je overwint omdat je de verheven Voorzienigheid dient’ betekent. Ook is er om haar hoofd een bijna heilige lichtbundel te zien, een teken van haar krachtige geloof. De lichtbundel is ook een speling op haar naam ‘Clara’, welke licht kan betekenen. Al met al moet de kijker van de gravure gaan geloven dat Isabella een bijna heilig persoon is.
Brenger van vrede
Ook moet de kijker geloven dat Isabella Breda met de meest deugdzame motieven Breda had overwonnen en daarmee vrede bracht. Zo leest men onderaan de gravure dat Isabella ‘het juweel van Spanje’, ‘de voorzichtigheid van de rechtvaardige oorlog, de eer van de kuise vrede en de liefde voor religie’ is. Ze bracht die vrede op een bijzondere manier. De landvoogdes krijgt in de gravure een speciale kroon toegediend, een krans van eiken. Deze speciale krans komt voort uit een Romeinse traditie. Zij schonken de eikenkrans uitsluitend aan een persoon die zijn medemens had bevrijd van een onderwerping door de vijand. Een eervolle krans dus, als symbool voor haar bevrijding van Breda, waar ze de onderworpen katholieke bevolking te hulp schoot. Met die bevrijding zou Isabella ook vrede hebben gebracht aan België, en dus de Spaanse Nederlanden.
Rechtsonder het roer van het Turfschip van Breda te zien, links een fakkel. Mogelijk symboliseren deze de overwinning op Breda, maar het kan ook staan voor de letterlijke verbranding van het Turfschip van Breda. Volgens de tekst onderaan de gravure is Isabella ‘het juweel van Spanje’, ‘de voorzichtigheid van de rechtvaardige oorlog, de eer van de kuise vrede en de liefde voor religie’. De boodschap van de gravure is duidelijk: Isabella was de grootse overwinnaar van Breda. Maar een rechtvaardige oorlog? En kuise vrede? Dat kan wel wat nuance gebruiken.
“Het Kasteel van Breda door Soldaaten, in een Turfschip verborgen, verovert 1590“ Knechten dragen in manden de turf op de zolder van het arsenaal. De Italiaanse wacht verzuimt het lossen te controleren. (Bron: J. Luyken, Collectie Historische Verzameling KMA)
Spaanse propaganda
Waarom zou de overwinning van Breda vrede brengen? Het was niet omdat de meeste inwoners van Breda katholiek waren. Zo verlieten duizenden inwoners de stad tijdens en na de belegering. Uiteraard weten we niet of al deze mensen protestants waren, maar de kans bestaat dat men de stad verliet omdat ze bang waren hun geloof niet meer te mogen uiten.
De overwinning op Breda bracht ook geen vrede omdat het zorgde voor verdere belangrijke overwinningen. Zo was het de laatste overwinning van Spinola. Er werden geen succesvolle pogingen gedaan om gebied verder uit te breiden. Sterker nog, twintig jaar later werd Breda weer terug veroverd door de Nederlandse Republiek.
Het meest waarschijnlijk is dat Breda een grote politieke overwinning was voor Isabella. Na de dood van haar man kreeg de regentes een demotie van vorstin naar landvoogdes. Door die demotie verloor ze macht en aanzien. Met de overwinning op Breda kon ze voor het eerst sinds de dood van Albrecht laten zien dat ze er politiek gezien nog steeds toe deed. Daarnaast was deze gravure onderdeel van een groot aantal Spaanse propaganda producten, zoals tal van spotprenten en kaarten. Die moesten laten zien dat de oorlog voor een goed en juist doel werd gevoerd en dat die oorlog ook goed verliep. Zo werd Breda een pion in Isabella’s persoonlijke politieke strijd, maar ook in die vrome Spaanse oorlog.
Bronnen