De Dommel in!

Oude_Dommel_Arm_bij_Gemonde_02

De Dommel. (Foto: Chris Peel, 2008, Wikimedia Commons)

Alle rechten voorbehouden

Mientje Kwinten-Evers haalde herinneringen op aan de Dommel voor de dialectmaand Gruun in september 2022.

Jaorelang is ’t rivierke dè as ’n skei-jing tusse Börkel en Schaft stromt, in mèn belèving nog hetzelfde rivierke as 60-70 jaor geleje. Mer wel ’n ander verhaol. In mèèn jeugd warre er gevaarlijke stukke, wur ge öt de buurt moes blève. ’n Wiel (kolk) in de Dommel die hèèl erg diep war en as ge daor in kwamt war de dôôd nabij. ’n Sprookje of echt? Nee!! Verschillende mense zèn toen verdronke in die Dommel. Op andere plakke, doorwaadbaar, en de bo-jem goed te zien. Zwemme mee-j onze vadder (hij in z’n onderbroek) want alliin mogge we er nie henne. ) Ok de koei-j konne er lekker ôt drinke. Vur menne tèèd wordde de was er erin gespuuld. Zuiver watter, bèter as ’t watter öt de put. Ok de visse kwame er an hun trekke. Dikke palling wordde er gevange. “Peure”, war de geliefde mennier. Veul pieringe an ‘n touwke doen en dan an unne stok vaastmaoke. En as de palling dan biit mee-j .n mand deze opvange. Soms ok mee-j unne stok mee-j vissersgaore en ’n haokske. Urst al ’n pötje mee-j pieringe gevange. ’n Droom wordde waor as er iet gevange wordde. Die-je palling ströpe war ok ’n hil kerwei-j. Voorntje ging wa hendiger. 

Soms gebeurde ’t dè dur veul règen de Dommel hil hoog kwam en overstromde. Na de ruilverkaveling kwame die gronde langs de Dommel in haand van Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Toen wordde er allerlei onderzoek gedon en bliik de Dommel zwaor veronteinigd te zen. Van alles wa er öt Bels kwam dur slote en riool kwam in die Dommel. “Cadmium”, war ’t nuuw woord wur we nog noit van han gehurd. De gronden langs ’t rivierke warre erg vèul. Iin jaor war ’t zo erg dè in die wei-je gin vee mog lôpe en ok nie gehooid mog worre. Er kwame strengere regels over loze op de Dommel en alles wordde wir zuiverde. (’t is toch net ’n sprookje). Er zitte nouw wir karpers en voorntjes, palling hur ik niks van. Ge het nouw ’n vergunning noddig um te visse, (vruger trouwes ok). Niemes gi mir mee-j de was ner de Dommel. De boere magge nouw ni mir langs de Dommel bemeste mee-j kunstmest of drijfmest. Minstens 5 mèter van de kant afblève. 

‘n Probleem van nouw is of er genoeg watter in die Dommel zit. Mee-j allerlei hulpmiddelen zoas kribbe. (kribbe zen stronke van beum die ze in de kant vaast maoke). Dit um ’t watter langzamer te laote strôme en zodoende miir watter vaast te houwe. Iet anders spèult er nouw, ’n nuuw sort tijdsverdrijf. Mee-j ’n kano over de Dommel. Bè goei wiir is ’t file kanooën. Zo ziede mer wir, dè ’t sprookje, de Dommel bleft beston.