De’Medici
Waarom Florence? Daar had in de vijftiende eeuw een bank zijn hoofdkantoor: de Medici bank. Deze familie is beroemd vanwege hun liefde voor de kunst. De grote kunstenaars uit de Italiaanse Renaissance werden door hen betaald. En dat geld verdienden ze met hun bank. Naast het verstrekken van krediet ondernam de bank allerlei handelsactiviteiten.
Vanuit Florence stuurden De'Medici een internationale handelsonderneming aan. De familie had kantoren in Londen, Brugge, Venetië, Lyon en nog meer belangrijke Europese steden. Communicatie ging met de snelheid van een paard of boot, dus micromanagen zat er niet in. Ze moesten in hoge mate vertrouwen op de werknemers ter plaatse. Er was echter wel een voortdurende correspondentie, en de takken brachtten ieder jaar netjes verslag uit van de winsten en verliezen. Bij twijfel stelde het hoofdkantoor een onderzoek in.
In zijn werk The rise and decline of the Medici Bank, 1397-1494 liet Raymond De Roover zien hoe De'Medici werkten, en hoe hun kapitaal groeide. Onder het bewind van Cosimo de Oudere (1397-1464) nam het familiebedrijf een hoge vlucht.
In de boekhouding van de Brugse tak van het jaar 1441 zijn de eerdergenoemde amandelen terug te vinden. Met partners kochtten De'Medici 100 balen amandelen in Valencia. De'Medici hadden een aandeel van ⅓ en na het uitkopen van een van de partners ⅔. Dat hield in dat ze ⅔ van de kosten betaalden, en recht hadden op ⅔ van eventuele winst.
Van Valencia, naar Brugge, naar Bergen op Zoom
De boekhouding liet goed zien hoe de internationale handel functioneerde. Er stonden allerlei kosten in, maar niet de hele boekhouding is bewaard gebleven. Een bonnetje met daarop aankoopprijs van de amandelen ontbrak. Dat is jammer, want we weten daardoor niet of er ook winst werd gemaakt op de amandeldeal. We weten wel welke andere kosten ze maakten. Zo ging het grootste gedeelte van de kosten (16.6%) op aan het transport: aan de Florentijnse schepen die de vracht van Valencia naar Sluis (zeehaven van Brugge), inclusief het binnenloodsen van de vracht. Er werd wat afgehaald van de totale kosten, want 11 balen raakten beschadigd door water.
Vanaf Sluis werden de balen overgeladen in kleinere schepen, die de goederen naar Brugge brachten. Bij Damme moest tol betaald worden, en in Brugge ging er geld naar de sjouwers voor het uitladen en vervoeren van de balen naar kelder of pakhuis. De kosten in Brugge waren minder dan 1 procent van het totaal. De 11 natte balen werden gedroogd op een zolder.
Vervolgens verkochtten De'Medici de balen. 69 bleven in Brugge. Van die 69 gingen er 44 naar lokale verkopers, 17 naar een zekere Thomas, Engelsman, en 7 naar Nicholas van Drijl, een handelaar uit Brussel. Een baal hielden ze zelf voor eigen consumptie.
31 balen gingen door naar Brabant, naar de markten van Antwerpen (20 stuks) en Bergen op Zoom (11). Niet duidelijk is of dat de 11 natte balen waren. Daar werden ze gekocht door diezelfde Nicholas van Drijl. Hij handelde vaker met De'Medici.
Winst of verlies?
In totaal kostte het vervoer van de amandelen 24.4 procent van de verkoopprijs, waarvan slechts ongeveer 6 procent opging aan kosten in Brugge. In de ogen van de eerdergenoemde historicus De Roover was dat zeker niet buitensporig. De kosten van de tol plus de Florentijnen was niet meer dan 2 procent. Zeker niet hoog in vergelijking met de latere importtarieven. Of zoals De Roover het zegt: “protectionisme was zeker nog niet geboren.”
De netto inkomsten waren ongeveer 237 Vlaams groot (een munteenheid uit die tijd) en die werden verdeeld over de partners. De'Medici kregen ongeveer 158 Vlaams groot. Helaas weten we niet wat de aankoopprijs was, dus het blijft de vraag of ze winst hadden gemaakt.
Is deze amandeldeal een uitzondering? Nee, bovenstaande transactie is er een van vele. Iedere dag waren er handelaars in Europa bezig met het kopen, vervoeren en verkopen van handelswaar. De familie De’Medici was misschien een van de grootste, maar zeker niet de enige. Ook het verder vervoeren van goederen vanuit Brugge naar Bergen op Zoom was typisch voor de eerste helft van de vijftiende eeuw. Later nam Antwerpen die rol over.
Handelsnetwerk Brugge
In The rise and decline of the Medici Bank, 1397-1494 bespreekt De Roover nog een tweede bron waarin Bergen op Zoom wordt genoemd. Zoals gezegd had de Medici bank lokale kantoren met managers en werknemers. En die hadden contracten. In een van die contracten, dat van de manager Tani, komt Bergen op Zoom voor. Tani tekende een contract als manager van de Brugse tak voor vier jaar dat inging in maart 1456.
Een contract was een manier om de macht in te perken van de lokale vertegenwoordiger, dus in het contract staat wat hij wel en niet mocht. Zo werd Tani geacht in Brugge te wonen, en mocht hij niet voor zichzelf handelen. Hij mocht ook niet weg uit Brugge, tenzij hij naar Florence moest om verslag uit te brengen.
En dan wordt het interessant: in het contract stonden een aantal uitzonderingen op deze regel. Tani hoefde geen toestemming te vragen om naar Middelburg, Londen, Calais, Antwerpen en Bergen op Zoom te gaan. Hierdoor werd het handelsnetwerk van Brugge duidelijk: kennelijk waren de markten zo met elkaar verbonden dat het logisch was dat hij af en toe daar naartoe moest.
De waarde van een amandel
Deze verkenning van een baal amandelen en zijn reis door het vijftiende-eeuwse handelsnetwerk biedt een inkijk in de uitgestrektheid van de internationale handel van die tijd. Het laat zien hoe lokale markten werden verbonden door een web van relaties dat Europa omvatte, en hoe ondernemers zoals De'Medici hun rijkdom vergaarden door middel van internationale handelspraktijken.
Het geld dat De'Medici verdienden, gaven ze uit aan kunst. Dus mocht je ooit in Florence zijn, en de Duomo of het Palazzo De'Medici zien, denk dan aan de amandelen die verkocht werden in Bergen op Zoom. Van geld verdiend met dergelijke deals zijn ze gebouwd.
Bronnen
De Roover, R., The rise and decline of the Medici Bank, 1397-1494, 1963, 88, 145-147.
Slootmans, C. F., De Paas- en Koudemarkten te Bergen op Zoom, 1365-1565, 1983.