Duc d'Alf, een archeologisch pronkstuk uit Geertruidenberg

Duc d'Alf ets

Afbeelding van een Duc d'Alf-drinkuit uit het werk van Van Alkemade en Van der Schelling, ca. 1732-1735. (Bron: Frans van Bleyswyck, ca. 1732-1735, Wikimedia Commons)

Alle rechten voorbehouden

Tijdens een archeologisch bodemonderzoek in 1989, aan de Koestraat te Geertruidenberg, werd in de vulling van een beerput een grote hoeveelheid materiaal aangetroffen, afkomstig van voorwerpen die in de zestiende eeuw de tafel sierden van rijke lieden. Tot de vondsten behoorde een aantal glasfragmenten van een zogenaamde tafelbel. De bel dateert mogelijk uit het voorjaar van 1581, de periode dat Oranje op het Groot Prinsenhof te Geertruidenberg verbleef.

Vakmanschap

De in Geertruidenberg gevonden Duc d’Alf is mede door zijn uitvoerige versieringen uniek. Zo is de wand van de tafelbel versierd met vier opgelegde geribde banden waartussen twee gladde banden zijn aangebracht die op vier plaatsen met een tangetje zijn samengeknepen (nipt diamond waies). Mascarons met fraai uitgevoerde Neptunus-maskers (van de vier zijn er nog twee aanwezig) zijn op één van de geribde banden aangebracht. De Neptunus-maskers zijn ondersteboven aangebracht. De knop boven op de genodeerde stam die omsloten is door een zestal glaslussen ontbreekt, evenals de klepel. Sporen van verguldsel zijn nog aanwezig.

 

Duc d’Alfs uitluiding

In 1581 werd in Utrecht Filips II door de Staten-Generaal afgezworen als vorst van de Nederlanden. Deze plechtigheid werd gevolgd door een feestbanket waarop veel gedronken en getoast werd onder andere met een met wijn gevulde tafelbel die na het leegdrinken werd geluid. Hiermede werd tot uitdrukking gebracht de definitieve ‘uitluiding van Filips II en de hertog van Alva’, gewoonlijk ‘Duc d’Alfs uitluiding’ genoemd. Misschien is men er in de euforie van die blijde herdenking niet al te voorzichtig mee omgegaan en belandden de resten daardoor in de afvalput.

 

Drinktraditie

Informatie over dit soort glazen vinden we in het boek Nederlands Displegtigheden uit 1732 door Van Alkemade en Van der Schelling. De auteurs beschrijven enkele historische banketten, eet- en drinkgewoonten en gastmalen uit de zestiende en zeventiende eeuw. Binnen het werk zijn veertien geïllustreerde drinkvaten, getekend door de graveur Frans van Bleyswyck, opgenomen, die de historische drinktradities en hun materiaal illustreren. Een van de drinkvaten is de Duc d ‘Alfs uitluiding. Op de titelprent is de Duc d’Alf afgebeeld te midden van enkele andere uitgestalde voorwerpen, en ook als aparte illustratie bij de tekst waarin het gebruik van deze drinkklok als volgt wordt beschreven:

'[...]Duc d’Alfs uitluiding: of afbeelding, en beschryving van het glas, of de glaze kloskjes waar mede de Koning van Spanje, als Graaf van Holland, enz. na de afzwering, door ’s Lands Staaten, enz. op, en met een plegtige maaltijd, en Drinkbetuiging is uitgeluid. Tot een plegtige maaltyd, mede naar ’t voorbeeld der Batavieren, onder Civilus, in een gelyke gelegenheid, gehouden, hebben Hooggemelde Staaten doen maaken eenige glaaze drinkklokjes, de gedaante van een schelle, en van binnen een een glaaze klepel hebbende, welk glas op den gelukkig, en voorspoedigen voortgang van hunne daad, en het ‘welwezen van het nieuwe Gemeene Best zynde uitgedronken, hebben dezelfde met dezen Beker, als een schelle, of klok, nu omgekeerd zynde, een eenparig bly geklank gemaakt, en (zoo men doen sprak) den Koning van Spanjen, en den Hertog van Alba uitgeluid.'

 

Bronnen

Henkes, H., Glas zonder glans. Vijf eeuwen gebruiksglas uit de bodem van de Lage Landen 1300-1800, Rotterdam Papers 9, Rotterdam 1994, 205, cat. nr. 46.8.

Van Dongen, G., e.a., Gebruiksglas in beeld en verbeelding, Rotterdam 1994.

Zijlmans, B., “Een archeologisch pronkstuk uit Geertruidenberg” in De Dongebode jaargang 21, nummer 4, december 1995, 95-99.

Zijlmans B., en Kooiman, L., “Van klooster tot Prinsenhof” in: In de Hollantsche Tuyn III, Geertruidenberg 1994, 95 en 146, afb. 95.1.