De transformatie van verzorgingshuis tot klooster die het Moederhuis heeft doorgemaakt, strekt zich uit over meerdere eeuwen en laat goed zien hoe zowel mensen als hun gebouwen zich kunnen aanpassen aan steeds veranderende tijden. Zo is het een speling van het lot geweest dat de Franciscanessen van Dongen zich in deze plaats vestigen. Oorspronkelijk leven de voorgangers van deze zusters in een Belgisch klooster, maar tijdens de Franse Revolutie worden zij hieruit verdreven en vluchten ze naar Midden-Brabant.
De franciscanessen vestigen zich in 1797 in Waalwijk; een congregatie in Dongen wordt in 1801 gesticht door Zuster Constantia (van der Linden). Haar oog valt op het Bolkenslotje op de Hoge Ham en dat toveren de zusters om tot hun Moederhuis. Vanuit hier houden de Franciscanessen van Dongen zich onder meer bezig met het opvoeden en onderwijzen van de vrouwelijke jeugd. Zij richten een pensionaat op in Dongen en meerdere dagscholen in Noord-Brabant en Zeeland. Vanaf 1923, wanneer inmiddels “het grote missie uur” is aangebroken voor tientallen Brabantse broeders en zusters, sturen de Franciscanessen van Dongen ook zusters naar Nederlands-Indië om de lokale jeugd te onderwijzen en hen de leer van Christus bij te brengen.
Het schip van het Moederhuis met uitzicht op het koor. (G.J. Dukker, 2002, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, objectnummer 344.160)
Het Maria-oord
Naast onderwijs houden de franciscanessen zich binnen de Dongense gemeenschap bezig met de zorg voor zieken, gehandicapten en ouderen. Hieronder vallen ook de eigen leden. In 1938 besluiten de franciscanessen namelijk tot de bouw van verzorgingshuis Maria-oord in de Schoolstraat en dat is bedoeld als verpleeghuis voor zieke en oudere franciscanessen.
Tot aan 1975 is de zorg in Maria-oord in de handen van de zusters zelf, daarna ontvangt het verzorgingshuis een overheidssubsidie waarmee het personeel van buitenaf kan aannemen. Onder de naam Stichting Maria-oord groeit het verpleeghuis uit tot een professionele instelling. De patiënten van Stichting Maria-oord zijn aanvankelijk, met uitzondering van twee norbertinessen en een benedictines uit Oosterhout, nog steeds enkel de franciscanessen.
Decennia verstrijken en het ledental van de Dongense zusters krimpt gestaag, waarop in 2004 wordt besloten om het Maria-oord af te stoten. Stichting Maria-oord en haar patiënten verhuizen naar het Moederhuis. Echter, zij zijn er niet langer de enigen. Naast nonnen krijgen voortaan ook particuliere patiënten toegang tot het Moederhuis. Zij komen af op de rust en harmonie van het oude klooster, en de goede naam die het katholieke verzorgingshuis Maria-oord in de loop der tijd heeft opgebouwd.
Het Moederhuis: van klooster tot zorgconcept
Anno 2019 wordt het Moederhuis Franciscanessen Dongen gedeeld door de zustercongregatie en de provincie Noord-Brabant, die in 2013 mede-eigenaar wordt en zo garandeert dat Stichting Maria-oord haar verpleegafdeling kan blijven bestieren in het klooster. Deze afdeling telt in 2019 eenentwintig particuliere patiënten plus twee franciscanessen en één norbertines. In het kloostergedeelte van het Moederhuis wonen dertig franciscanessen in hun eigen appartementen. Ook zij worden verzorgd door de verplegers van Stichting Maria-oord, daarnaast staat het de zusters vrij om mee te doen aan de dagbestedingen. Zo smelt het religieuze en seculiere samen in een zorgconcept dat de stichting Community Care noemt en waarbij communiteitsdenken centraal staat. Hetzelfde gemeenschapsgevoel dus dat al eeuwenlang in het Moederhuis centraal staat.
Een van de kloostergangen in het Moederhuis. (G.J. Dukker, 2002, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, objectnummer 344.171)
De deels seculiere zorgfunctie van het Moederhuis heeft ervoor gezorgd dat dit erfgoed levensvatbaar is gebleven en de Franciscanessen van Dongen samen met hun Moederhuis kunnen overleven.
Bronnen
“Over Maria-oord: geschiedenis”, Stichting Maria-oord, 2017 (stand op 16 juli 2019)
“De Franciscanessen willen in Dongen blijven”, BN/De Stem, 25-03-2017 (stand op 16 juli 2019)