Collectie-item
Koning Willem II, standbeeld
Instelling/bron: Stadsmuseum Tilburg
Standbeeld van koning Willem II (1792-1849), na de onthulling in Den Haag, 1854.
Koning Willem II zou na zijn dood in 1849 niet in de vergetelheid raken. In dat jaar al werd een comité gevormd dat voor de oprichting van een monument ter herinnering aan de vorst, een prijsvraag uitschreef. Er kwamen twee inzendingen binnen, beide van de Utrechtse beeldhouwer E.F. Georges (1817-1895). In 1850 kreeg hij opdracht een van de ontwerpen uit te voeren. Eind 1851 was het model gereed, waarna het naar Parijs werd gezonden om het aldaar in brons te laten gieten. Op 23 maart 1854 werd het bijna 8,5 meter hoge monument voor het Buitenhof te ’s-Gravenhage onthuld. Dit was niet ver van het paleis Kneuterdijk, de plaats waar koning Willem II als hij in die stad was, resideerde.
Het voetstuk werd ontworpen door architect J. Cramer te ’s-Gravenhage en het omringende hek was een ontwerp van P.J.H. Cuypers. In het voetstuk werd een aantal voorwerpen in een loden kist ingemetseld: twee boeken over het leven van koning Willem II, een oorkonde en twee loden afdrukken van de in 1854 uitgegeven onthullingspenning.
Lang heeft het standbeeld niet in ’s-Gravenhage gestaan. Rond 1920 werd er in de residentie een comité gevormd ter oprichting van een nieuw standbeeld. Dit zou uiteindelijk een bronzen replica van het ruiterstandbeeld van Willem II worden, dat de Parijse beeldhouwer Mercié in 1884 vervaardigde voor de Place Guillaume II te Luxemburg. Het oude beeld werd aan de gemeente Tilburg aangeboden en verkocht voor f 1000 (exclusief ca. f 7000 kosten voor demontage, vervoer en wederopbouw).
De plechtige onthulling op de Heuvel in Tilburg door koningin Wilhelmina, vond plaats op 26 september 1924. Enige maanden later werden in een nieuwe loden kist, zonder ceremonieel, de bij de afbraak in ’s-Gravenhage gevonden objecten met een nieuwe oorkonde in het voetstuk ingemetseld. Een tweede identieke oorkonde wordt bewaard in de Stadscollectie (SMT01018).
Op 23 april 1993 herhaalde zich de geschiedenis. Het beeld van de koning moest tijdelijk worden verwijderd in verband met de aanleg van een ondergrondse fietsenkelder op de Heuvel. Een grondige restauratie kon dan tegelijkertijd plaatsvinden. Met veel ceremonieel werd het beeld van zijn sokkel getakeld en pas op 3 april 1996 herplaatst door militairen van de inmiddels opgeheven Willem II-kazerne. De oude loden doos werd gevonden en naar het Gemeentearchief getransporteerd (SMT00636). Kist en inhoud waren grotendeels door de inwerking van binnengedrongen vocht aangetast: gecorrodeerd en verpulverd. De boeken konden geïdentificeerd worden als de biografieën van Abbink (1849) en Bosscha (1852). Een moderne kist van plexiglas met CD-rom, waarop o.a. actuele gemeentelijke beleidsdocumenten en historische informatie waren gezet, werd samen met een lap-top door burgemeester mr. G.Ph. Brokx teruggeplaatst. Het gehele standbeeld kwam op een glazen console te staan, zodat deze zichtbaar werd vanuit de fietsenkelder. Het beeld is ook een halve slag gedraaid; de koning keek nu uit over het plein en niet meer naar de al vele jaren eerder vervallen rijweg. In 2009 tenslotte, werd het beeld verplaatst naar de noordzijde van het toen weer opnieuw heringerichte plein.
Het onderste deel van het monument bestaat uit een achthoekig hardstenen plateau. Op de vier hoeken van het grondplan bevinden zich vier in brons gegoten allegorische figuren, voorstellende: het koningschap (met koningskroon en scepter), de wetgeving (met tafel der wetgeving in haar linker- en een pen in haar rechterhand), de wetenschap en kunsten (met omhoog geheven rechterhand waarin een lauwerkrans; oorspronkelijk hield zij in haar linkerhand een beeldje van de godin Pallas Athene) en de welvaart (met de hoorn des overvloeds in de rechter- en geldstukken in de linkerhand).
Op het hardstenen voetstuk komen enkele teksten voor, onder andere de plaatsen waar de vorst als militair bevelhebber overwinningen had gehaald: ‘Badajoz, Vittoria, Ciudad-Rodrigo, Salamanca, Quatre-Bras, Waterloo, Hasselt, Leuven’. Het hekwerk dat in ’s-Gravenhage om het beeld stond, werd in Tilburg achterwege gelaten.En zo kwam Tilburg in het bezit van het ‘oudste’ monument ter herinnering aan koning Willem II, zij het in feite ‘tweedehands’.
De litho geeft het vooraanzicht van het standbeeld in Den Haag weer, waar omheen een hekwerk. Daaronder een tweeregelig vers: ‘Den Held, den Vriend des Volks, zoo éénig bij zijn leven, / Zal ’t verste nakroost nog den naam van Eenge geven!’, en daaronder een Franse versie: ‘Travaillant nuit et jour à rendre un peuple heureux, / Prodiguant sang et or: tel fut Guillaume-Deux!’.
Daaronder de tekst: ‘Edition dédiée à la Société CECILIA de Malines, 5 Juin 1855, Musée Guillaume Deux, A.J. van Tetroode, La Haye.’
De litho (blad 32,9 x 23,6 cm) is afkomstig uit: Souvenir de la Haye, 5 Juin 1855. Présenté a la Société Cecilia de Malines, et dédié a la Belgique entière (Den Haag, A.J. van Tetroode, 1855).
In de Stadscollectie bevindt zich nog een identiek exemplaar (SMT00868). [RP]