Collectie-item
Toiletpot in Delfts Blauw afkomstig uit het oude stadhuis van Tilburg, de zogenaamde ‘plee van Willemien’, 1895
Instelling/bron: Stadsmuseum Tilburg
Ed Schilders schreef over de uitbundig met bloemen versierde toiletpot (Delfts Blauw) in zijn boek Ik kan het niet langer houden! Berichten over poep, pies en winderigheid in Tilburg en aangrenzende hogedrukgebieden (Tilburg, 2014): ‘Decennialang is er in Tilburg om gegniffeld: het verhaal dat er ten stadhuize een speciale wc-pot bewaard werd, zeg maar ‘stand by’ was, voor het geval de koningin de stad zou bezoeken. Speciaal ten gerieve van het koninklijk achterwerk werd die pot dan op de daartoe geëigende plek door de huishoudelijke dienst gemonteerd, en na haar vertrek – gebruikt of ongebruikt – weer verwijderd in afwachting van hare majesteits volgende bezoek. Helemaal juist is deze anekdote niet, maar de bedoelde pot bestond, en bestaat, wel degelijk.
Tegenwoordig wordt hij bewaard in het Regionaal Archief, als museumstuk. In de volksmond werd hij ‘de pot van Wilhelmina’ genoemd, en ook dat is juist, maar Ronald Peeters is tot de conclusie gekomen dat we daarbij niet moeten denken aan de volwassen koningin (die Tilburg meermaals bezocht heeft) maar aan de jonge Wilhelmina die als vijftienjarige samen met haar moeder, regentes Emma, een bezoek aan Tilburg bracht. Dat was dus in 1895. Bij die gelegenheid vierde Tilburg zeer uitgebreid feest, en het is waarschijnlijk dat toen ook de sanitaire voorzieningen in het gemeentehuis vernieuwd zijn. Pas sinds 2011 weten we echter dat de bedoelde pot vervolgens niet verwijderd is noch exclusief gereserveerd stond voor koninklijk bezoek. Na het vertrek van Wilhelmina en Emma uit Tilburg bleef hij staan waar hij stond: op de ‘Dames’ van het gemeentehuis. Tot 1971, het jaar waarin het gemeentehuis gesloopt werd.
Carnaval 1972. Prins Fons d’n Irste neemt een paar dagen het bestuur van Tilburg over van burgemeester Cees Becht, en tijdens die carnavaleske plechtigheid biedt hij traditiegetrouw de burgervader een speciaal geschenk aan: ‘De plee van Willemien’. Op een foto van dat moment zien we Becht breeduit lachen, maar nog niet zo lang geleden had hij zich even breed boos gemaakt om de verdwijning van diezelfde pot uit het voor de sloop bestemde gemeentehuis. Hij had zelfs gedreigd er ‘pliesiewerk’ van te maken. De foto is een prachtig voorbeeld van een perfect gelukte schelmenstreek. De burgemeester blij, de gestolen pot terecht, Prins Fons gelukkig… maar het gaat om de man rechts op de foto, Ed Ghering, adjudant van de Prins. Hij was het namelijk die de pot uit het gemeentehuis mee naar huis nam. Pas in 2011 vertelde hij het hele verhaal aan Jeroen Ketelaars, de redacteur van de fotorubriek ‘Weerzien’ van het Brabants Dagblad/Tilburg Plus. Jeroen Ketelaars stelde me de brief ter beschikking die Ed Ghering in 2011 aan ‘Weerzien’ schreef. De citaten daaruit, hieronder, zijn dus Gherings eigen woorden. In 1971 werd het gemeentehuis gesloopt. Om dit te ‘vieren’ werd voor het daar werkzame personeel in het gebouw een ‘afbraakfeest’ gehouden, waarbij het de genodigde werknemers toegestaan was om iets uit het gebouw mee te nemen als aandenken. Ghering en zijn echtgenote waren er ook, en zij had hem op een idee gebracht: de bewuste ‘plee’. Ghering: 'Mijn bedoeling was inderdaad om deze exclusieve closetpot mee te nemen. Ik wist van mijn eega Els dat deze toiletpot door de dames gebruikt mocht worden. Zij hadden de sleutel op hun afdeling. Dus ik op pad met een 2-tal schroevendraaiers in mijn broekzak.’
Dat viel ondanks het feestgedruis nog niet mee. ‘Bij mijn eerste poging om een begin te maken van de sloop bleek dat ik een mededinger had. De schroeven onder aan de pot bleken al los te zitten. Dus was ik op mijn hoede. Rond 00:30 uur had ik de pot los en moest afwachten hoe ik de pot buiten het gemeentehuis kreeg. Bekend met het gebouw, met pot afgedaald naar de kelder van het gemeentehuis via het kantoor van de gemeenteontvanger, de pot via een raam buiten geplaatst en terug naar het einde van het feest. Via het naast het gemeentehuis gelegen parkeerterrein over de muur geklommen en met de pot terug naar de auto en met pot achterin de bak naar huis.’
De ‘plee van Willemien’ bleek bij nader onderzoek van Ronald Peeters een waterclosetpot te zijn die door de Engelse fabrikant Shanks & Co vervaardigd werd, en voor Nederland geïmporteerd werd door de firma Van Heemstede Obelt. Dergelijke potten worden in Engeland nog steeds gekoesterd als ‘state of the art’ uit het tijdperk van Victoria. (bron: Chambers of Delight) op het internet zijn ze anno 2014 nog te zien als verzamelobjecten of veilingstukken. Zoals deze, die afgezien van de enigszins andere blauwe beschildering het precieze type lijkt dat in Tilburg werd aangeschaft.’ [RP]